Het tekort aan personeel bij gemeenten is een nijpend probleem: in heel Nederland signaleren gemeenten een gebrek aan capaciteit en expertise om belangrijke maatschappelijke taken op te pakken, zoals de energietransitie en de invoering van de Omgevingswet. Een van de oorzaken is het besluit om allerlei taken en verantwoordelijkheden te decentraliseren van de landelijke overheid naar lokale overheden. Dit kwam voort uit het idee dat het kwalitatief beter is om sommige zaken dichter bij de burger te organiseren in plaats van centraal vanuit Den Haag. Maar vanuit het oogpunt van efficiëntie, zeker tijdens een overspannen arbeidsmarkt, blijkt dit niet altijd goed uit te pakken.
Decentralisatie: efficiëntie of besparing?
Gemeenten kregen meer taken toebedeeld zonder dat daar voldoende financiële middelen of personele capaciteit tegenover stond. Dit heeft ertoe geleid dat veel gemeenten nu vastlopen. Dit speelt niet alleen in de kleinere gemeenten, maar zelfs bij de G4, waar men regelmatig kampt met een gebrek aan zowel mensen als budget. Het zou daarom logisch zijn om te heroverwegen of de huidige vorm van decentralisatie nog wel effectief is, of dat een zekere mate van centralisatie weer gewenst is.
Slimmere organisatie en vereenvoudiging van regelgeving
Voordat wordt besloten tot het rigoureus terugdraaien van decentralisatie zou eerst gekeken kunnen worden naar hoe we slimmer en efficiënter kunnen werken binnen de huidige structuren. Een belangrijke stap hierin zou zijn om regelgeving te vereenvoudigen. Complexe regels vragen om meer handhaving en uitvoering, wat leidt tot meer werk en dus meer personeel. Door wetten en regels te vereenvoudigen, kunnen gemeenten wellicht met minder mensen hetzelfde werk doen. Dit vraagt om een fundamentele herziening van hoe we taken organiseren, uitvoeren en handhaven.
Wat kan AI betekenen?
Een ander interessant perspectief is het inzetten van technologie, en met name kunstmatige intelligentie (AI), om de efficiëntie te verhogen. AI kan taken automatiseren, processen versnellen en wellicht zelfs het tekort aan menselijke arbeidskracht gedeeltelijk opvangen. Hoewel AI zeker niet de oplossing is voor alles, kan het wel een belangrijke rol spelen in het optimaliseren van gemeentelijke processen en het verlichten van de werkdruk.
Er moet snel worden gewerkt aan oplossing. We kunnen niet lijdzaam toezien hoe onze gemeenten vastlopen. Op sommige vlakken is het terugdraaien van de decentralisatie waarschijnlijk onontkoombaar. Maar laten we eerst kijken wat kan worden bereikt met het slimmer organiseren van taken, het vereenvoudigen van regels en het inzetten van technologie.
Interessant betoog. Blij dat het eens hardop wordt gezegd: decentralisatie van rijk naar gemeenten was goed bedoeld (ook als bezuiniging trouwens…) maar werkt vaak niet goed. De jeugdwet uit 2015 is daar een groot voorbeeld van.
Dus eerst enkele van die decentralisaties terugdraaien, weer bij de gemeenten vandaan. Sommige zaken kunnen misschien naar de provincie.
En bij het vele wat dan nog overblijft: een flink stuk deregulering (dus snoeien). Maar dat moet het rijk dan doen, want dit ligt allemaal in wetten vast. En gemeenten kunnen zelf geen wetten veranderen. Dus als dat niet gebeurt ligt dat niet aan die gemeente! Daar hoeft u uw lokale bestuurders en ambtenaren dus niet op aan te spreken…
Goed voorbeeld van hoe dat niet moest: de nieuwe Omgevingswet, die veel te ingewikkeld is opgezet, zelfs voor de ambtenaren en lokale bestuurders. Dat beslissingen over bouwplannen, ruimtelijke ordening, bij de gemeenten liggen; ja die lagen daar altijd al. Die zijn niet gedecentraliseerd, zeg maar. En dat moet m.i ook zo blijven. Immers stel dat het ministerie moet besluiten over 12 woningen in Nibbixwoud! Dat kunnen we echt zelf. Maar niet opgetuigd à la Omgevingswet. Toch moest dat van het rijk. Foute beslissing denk ik. (al was ook die oude wetgeving al te ingewikkeld).
Het rijk heeft dus best een grote opgave. Dat moet ook politiek breed gevoeld worden. Waarom moet deregulering alleen een VVD-dingetje wezen, waar anderen “dus” tegen zijn? Zo wordt het in de politiek vaak wel gezien. Alle partijen moeten dit omarmen: mensen we lopen vast, dit kan niet langer zo.
En kan er intussen ook wat anders?
-Slimmer organiseren is makkelijk gezegd, daar moet je altijd naar zoeken en kansen daarin benutten. Maar echt veel zal het, vrees ik, niet gaan opleveren.
-Het toepassen van A(rtifical) I(ntelligence) als oplossing om de werkdruk bij de gemeenten te verlichten is best uitdagend maar heeft ook negatieve kanten (bekend probleem: straks is de computer ons de baas en dat is dan géén science fiction film). Laten we daar dus even mee uitkijken.
Het lijkt mij dat terugdraaien van een paar decentralisaties en een dereguleringsslag éérst moeten. Dat is al werk genoeg.
En wat die vaak mislukte verhuizing van taken van rijk naar gemeenten betreft:
ik wil nog even benoemen dat die nogal eens doorgevoerd werd op verzoek van de gemeenten zelf! In de jaren ’80 was de veelgehoorde roep, via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten: rijksoverheid geef ons meer te doen, gemeenten kunnen ook heel wat. Dus de gemeenten hebben het ook min of meer over zichzelf afgeroepen. Tja, met de kennis van nu… (zei geloof ik Jan Peter Balkenende voor het eerst…).