De Archeologische kaart IJsselmeergebied bundelt de beschikbare landschappelijke en archeologische kennis van de bodem van het IJsselmeer, het Markermeer en de Randmeren. Ter ondersteuning is er een animatiefilmpje, dat de verandering in dit gebied in de afgelopen 12.000 jaar laat zien.
De landschappelijke en archeologische ontwikkeling van het IJsselmeergebied is in 5 perioden opgedeeld. Per periode is een landschapskaart en een kaart met archeologische zones gemaakt. Elk kaartbeeld wordt toegelicht en voor elke zone zijn onderzoeksthema’s en –vragen geformuleerd. De archeologische onderzoeksvragen zijn geclusterd op basis van landschappelijke en culturele termen: keileem, dekzand, bewoning, begraving, ritueel, economie/infrastructuur.
De onderscheiden perioden zijn de volgende:
- Periode 1: Jagers en verzamelaars in een droog landschap (9000 – 7000/6500 v. Chr.)
- Periode 2: Jagers en verzamelaars en vroege boeren in een natter wordend landschap (7000/6500 – 3400 v. Chr.)
- Periode 3: Boeren op droge refugia in een nat landschap (3400 – 800 v.Chr.)
- Periode 4: Veenontginning en vroeg-maritieme ontwikkelingen (800 v. Chr. – 1250 na Chr.)
- Periode 5: Het Maritieme landschap (vanaf 1250 na Chr.)
Wat levert het op
In het IJsselmeergebied worden talrijke projecten uitgevoerd waarvoor archeologisch onderzoek op grond van wet- en regelgeving nodig is. Denk aan het verdiepen van vaargeulen, dijkversterkingen, zandwinning, het aanleggen van windparken of havens. Planontwikkeling, advisering en vergunningverlening worden positief ondersteund, wanneer overheden, onderzoekers en projectontwikkelaars toegang hebben tot de beschikbare informatie over de archeologisch kansrijke locaties in het verdronken landschap en over het maritieme erfgoed.
De Archeologische kaart IJsselmeergebied is geen archeologische verwachtingskaart in de gebruikelijke zin van het woord. De kaartbeelden zijn samenvattingen van de huidige stand van kennis, veelal gebaseerd op een zeer beperkte dataset. De begrenzingen van de onderscheiden landschappen (polygonen op de kaartbeelden) moeten worden beschouwd als hypothesen. Vanwege de huidige stand van kennis moet de focus bij onderzoek in eerste instantie liggen op het verzamelen van gegevens op het gebied van landschapsontwikkeling, zodat vastgesteld kan worden waar archeologische resten geconserveerd kunnen zijn. Het is belangrijk om meer inzicht te verwerven in de ontwikkeling en conservering van (voormalige) landoppervlakken, om zo de potentie ten aanzien van de archeologie te kunnen bepalen. Tevens biedt een verbeterd inzicht in de landschapsontwikkeling de context voor bekende en nieuwe vondsten uit het gebied en de aangrenzende gebieden. De onderscheiden onderzoeksthema’s bieden een kapstok waaraan toekomstig archeologisch onderzoek aan kan worden opgehangen. Op die manier krijgen we beter inzicht in het verleden van dit gebied.
De kaart helpt bij het maken van goede keuzes binnen de cyclus van de Archeologische Monumentenzorg: er worden bouwstenen verzameld die onze kennis van het verleden vergroten. Nieuwe ontwikkelingen in het IJsselmeergebied zullen hiervan profiteren.
Bron: Auteurs: B.I. Smit, J. Zomer, R. Schrijvers, D.H. Schmutzhart & D. Jansen, 2021, Archeologische Kaart IJsselmeergebied, versie 1.0, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort.
